1 Për dallim nga të gjitha “shanset historike” të deritanishme që më kanë bërë euforik, këtë “shans të fundit historik” të cilin po na e jep Bashkimi Evropian me “propozimin francez” po e pranoj me dyshim. Më duket se edhe nëse ajo konferencë e famshme ndërqeveritare ia del të jetë e suksesshme, nuk do të kem fuqi për t’u gëzuar. Jemi djegur. E lodhur. Të rraskapitur deri në palcë.
Avash me entuziazmin. Shans historik për çfarë? Për vetëmohim?

Na lini të jemi dyshues dhe këtë gjë ta themi publikisht. A mund t’i besohet, vallë, Bashkimit Evropian? Vallë, me integritetin dhe madhësinë e tij, por edhe me politikën “një për të gjithë, të gjithë për djall”, është i gatshëm për të qenë garantues i kësaj marrëveshjeje, ashtu siç SHBA ishin garantues për kushtin për hyrje në NATO pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Prespës? Ja, do ta ndryshojmë Kushtetutën dhe do t’i vënë bullgarët aty. Por, a është BE-ja e gatshme ta parandalojë dëmtimin e Maqedonisë nga ana e Bullgarisë edhe pasi ta kemi bërë atë? Për shembull, kur do të kemi arritur deri te kapitulli i doganës, Bullgaria t’i rikthehet asaj se çfarë ka shkruar dikush në FB, kurse Komisioni Evropian ta rishikojë. Dhe kështu, çdo vit, një herë në vit, deri në fund të kohës.

E drejta për të dyshuar është legjitime pasi Bashkimi Evropian i legjitimonte kërkesat primitive të një shteti anëtar. Për më tepër që ato tema primitive i imponoi një shtet që ka qenë okupator fashist, e në tre vitet e fundit i nxori nga pusi i shpirtit nivelet më të ulëta të armiqësisë me maqedonasit dhe të kënaqësisë nga përbuzja që na bëri. A nuk ishin vetë deputetët bullgarë që nxirrnin tablot “Maqedonia ëstë Bullgari në parlament? Ata nuk janë thjesht  ca njerëz në Facebook. Janë deputetë, të përzgjedhur në zgjedhje. Evropianë që nesër do të na e monitorojnë fjalimin e urrejtjes.

Po, po…gjithkund ka budallenj. Por kur në Dumën ruse dikush do të kishte nxjerrë një fletë ku thuhet “Ukraina është Rusi”, partnerët evropianë të Bullgarisë do të rrezikohen. Mirëpo, kur kjo gjë bëhet në Kuvendin popullor të Bullgarisë së tyre, nuk duan të lexojnë se çfarë shkruhet. Apo, siç do të kishte thënë presidenti bullgar, Rumen Radev në Berlin më 16 maj, “nuk duhet të lejojmë legjitimizim të maqedonizmit në Bashkimin Evropian”. Ka dallim mes deklaratave të tij dhe deklaratave të Putinit se Ukraina është shtet i shpikur, ndërsa ukrainasit janë rusë.

A ka kërkuar qeveria jonë garancë nga shtetet e tjera anëtare të BE-së se në të ardhmen nuk do të jenë bashkëpunëtorë në bllokimin tonë nga Bullgaria? Sepse, kur tashmë kori sukses për ta futur narrativin e saj në BE, Bullgaria do të gjejë 101 arsye që të na bllokojë pafundësisht, majde edhe nëse në këtë sekondë e ndryshojmë Kushtetutën. Pamë se BE-ja nuk mund të japë garancë të tillë. Po edhe dyshoj se do.

2 Kur tashmë jemi te shanset historike dhe premtimet e BE-së, ja një rikujtimm: Më 9 prill 2001, ministresha për punët e jashtme të Suedisë, e ndjera Ana Lind, në rolin e atëhershëm të BE-së para nënshkrimit të Marrëveshjes së asociacionit dhe stabilizimit me Maqedoninë, deklaroi: “Marrëveshja e sotme hap një tjetër derë për mundësi, hap mundësi për bashkëpunim të ri me Evropën dhe brenda saj, megjithatë, tani vjen puna e vështirë. Ne jemi këtu për t’ju ndihmuar në përpjekjet tuaja, e ardhmja është në duart tuaja dhe në duart e të gjithë qytetarëve të Republikës së Maqedonisë. Mirë se vini në familjen tonë të zgjeruar”.

Ana Lind nuk e mbërriti kohën ta shihte Maqedoninë në “familjen e zgjeruar”. Fëmijët që kanë lindur kur Ana Lind e jepte këtë deklaratë sot kanë kaluar moshën e të miturve akoma edhe sipas standardeve amerikane. Disa prej tyre tashmë janë shpërngulur në vendin e saj me pasaporta bullgare, me një shtyllë telefonike në Qystendil si vendbanimi i tyre i regjistruar. Fraza “mirë se vini në familjen tonë të zgjeruar” na doli “Pa hajde prisni aty në korridor”. Ja, tashmë gjenerata e dytë e maqedonasve nuk mund të bëhet pjesë e “familjes së zgjeruar”.

Iluzioni për Evropën mbaroi atëherë kur, sapo ishim afruar te dera, ata na e përplasën ata para hunde dhe na thanë: “Më falni, por nuk i pranojmë Maqedonasit në familjen tonë.”

Tridhjet vjet me radhë ne biem dhe zgjohemi me mitin e Bashkimit Evropian. Ëndërrojmë për familjen e cila do të na bënte të ndjehemi më të sigurtë, por gjithashtu ku do të respektohej e drejta për vetëpërcaktim. Në atë familje, si rregull, të drejtat njerëzore dhe sundimi i ligjeve janë më të rëndësishme se çdo gjë tjetër, ndërsa respektimi i dallimeve është gjëja më e shenjtë. Që në foshnjore i mësojmë fëmijët se si të vizatojnë yje dhe flamuj të kaltër sepse “Dielli është yll”, që të vegjël mësojnë frengjisht, gjermanisht, italisht sepse kjo është e ardhmja, kur mbërrijnë në fakultet shkruajnë ese për BE-në e përkryer dhe të patëmetë. Përgjatë këtyre tridhjet vjetëve “përparimi në udhën drejt BE-së” fëmijët u rritën, tani po magjistrojnë dhe doktorojnë për çështje evropiane, mësojnë për reforma sipas standardeve të BE-së, shkojnë nëpër punëtori, nëpër këshillime…

Tridhjet vjet kemi mësuar për BE-në. Dhe çfarë kemi mësuar? Se si maqedonas nuk mund të hyjmë në BE.

Më falni, ama kjo nuk është përparim drejt BE-së. Sepse në fund doli se asnjë përparim nuk është i rëndësishëm përveç njërit – të mos jesh maqedonas. Më saktësisht, në këtë rast, të jesh bullgar.

3 Në vitin 1992, Bashkësia e atëhershme evropiane me anë të një deklarate të Lisbonës vendosi se nuk do të njohë një shtet, i cili në emrin e saj përmban fjalën Maqedoni. Më pas i erdhi radha Britanisë së madhe që të kryesonte, e me ndihmën e SHBA-së arritën dojen “Maqedonia” ta shpërngulin nga Bashkësia Evropiane në Nju Jork dhe të na futin në Kombet e bashkuara. Dyshimi ynë për BE-në vazhdon të jetë lidhje me “shansin historik”. Më lejoni të ndaj një pjesë nga kolumna e “Sakam Da Kazam” që e kam publikuar më 3 tetor 1992 në gazetën “Veçer”.

Në komunikatën prej bisedave të ministrit Maleski me funksionarët e E3 në Bruksel, rreth problemeve që buruan nga teksti rreth dekretit ku kërkohet përdorimi i termit ish repulbika e Jugosllavisë, thuhet se “nga pala maqedonase është paralajmëruar zbatimi i procedurës për ndryshim të termave kontestues nga akti i Bashkësisë”. Kjo do të thotë, daktilografet në Ministrinë për marrëdhënie të jashtme dhe në Kabinetin e presidentit të përgatiten mirë. Vijon një dërgesë e madhe e shumë letrave.

Ngaqë ministri nga lajmëroi se kjo procedurë mund të zgjaste një kohë më të gjatë, mbetemi të detyruar që e vetmja rrugëdalje drejt botës për ne të jetë Deve Bair.

E ndërkaq, këto ditë u bë e qartë se: Nuk ka hajër nga Deve Bair.

Ndoshta gjeneratat më të reja mund ta kuptojnë Bashkimin Evropian pa qenë të ngarkuar me frustrime. Unë nuk mundem. Ajo “kohë më e gjatë” nga viti 1992 u bë tejet e gjatë për një jetë.

Ja. Edhe në vitin 1992 nuk ka pasur hajër prej Deve Bairit.

Nuk ka hajër nga Deve Bairi as në 2022.

Përktheu: Fjolla Zllatku