Тим од Националниот конзерваторски центар (НКЦ) ги реставрира и конзервира сите 122 уметнички дела од Спомен-куќата на Лазар Личеноски, еден од основачите на македонската ликовна уметност. Лани се конзервирале 12 дела од првата фаза, а во тек е процесот за уште 13 од втората фаза, кои треба да бидат готови до 30 јуни 2024. Раководителка на проектот за непосредна заштита е Ема Петрова, а работат и Дафинка Балабанова-Алексова и Ивона Тричковска.
Објектот во подножјето на Скопското кале, кој беше семејна куќа на еминентниот сликар, од 2015 е во државна сопственост како дел од Националната галерија. Куќата е градена од 1961 до 1963, по проект на архитектот Славко Брезовски. Во 2009 куќата е прогласена за значајно културно добро, а во 2017 со владина одлука е прогласена за културно наследство од особено значење.
Раководителка на проектот за непосредна заштита е Ема Петрова. (Фото: К. Попов)
Основниот проект за санација на куќата и нејзино адаптирање во Спомен-куќа „Музеј Лазар Личеноски“ е во надлежност на Конзерваторскиот центар Скопје. Преадаптацијата, конзервацијата и ревитализацијата во Спомен-куќата се прават од 2015, при што се завршени повеќе важни фази.
САКАМДАКАЖАМ.МК ја посети Централната лабораторија во НКЦ, каде што периодов раздолжиле две слики од втората фаза, а во тек е процесот на работа на „Големите капачки“, која е дел од првата фаза.
„Збирката ликовни дела од Лазар Личеноски е ставена под заштита и се однесува на 122 дела, уметнички слики, цртежи и акварели, значи дела на платно и за нив е изработен проект за конзервација и реставрација. Минатата година, Министерството за култура одвои средства за конзервација и реставрација на 13 уметнички дела и сега во континуитет продолжуваме со уште 13 дела, слики на картон, платно, на шперплоча. Делата се наоѓале во куќата на Личеноски повеќе од 50 години, куќата долго време беше празна. По смртта на сопругата Зоја, делата се пренесоа во Уметничката галерија за да ги заштитиме и од крадци и од разни временски непогоди кои делуваат на микроклиматските услови“, вели Петрова.
Сите проекти ги изработуваат тимови составени од експерти од повеќе институции. Реализацијата се одвива со меѓусебен договор помеѓу Националната галерија и Националниот конзерваторски центар, односно непосредната заштита на делата се одвива во Централната конзерваторска лабораторија при НКЦ. Таа додава дека е комплицирана административната постапка, додека да се добие конзерваторско одобрение од Управата за заштита на културно наследство.
Збирката ликовни дела од Лазар Личеноски е ставена под заштита и се однесува на 122 дела, уметнички слики, цртежи и акварели и за нив е изработен проект за конзервација и реставрација. (Фото: К. Попов)
„Конзервацијата се одвива според проект. Кога почнуваме, работиме истражувачки работи, хемиски анализи, анализи на бојата, анализи на сликарската подлога, на платното. Правиме технички опис на сликарската техника и кога ќе се заврши сета тоа, правиме техничка документација на оштетувањата, а кога ќе ги сублимираме сите истражувања, изработуваме предлог за конзервација и реставрација. Кога имаме конзерваторски проект, историчар на уметност е раководител во моментот кога се креира проектот, тој/таа е организаторот на тој истражувачки дел, а кога ќе дојде моментот делата да се реставрираат, тогаш самиот реставратор кој раководел со истражувачките работи раководи со непосредната заштита. Конкретно, за 122-те дела проектот го подготви колешката Славица Алексоска, историчарка на уметност, која е сега во пензија. Во реализацијата на овој проект учествува тим од тројца реставратори од НКЦ и кога има потреба од дополнителни истражувачки работи, вклучуваме биохемичар-реставратор исто од нашата Централна хемиска лабораторија“, ни рече Петрова.
Делата се од раните студентски денови на Личеноски, всушност од средно училиште, доста се стари и се наоѓале во неговото ателје. (Фото: К. Попов)
„Со оглед на искуството кое го имаме, визуелно веднаш можеме да одредиме за каков тип оштетувања, за каков состав на грунд станува збор, бидејќи Лазар Личеноски ни е добро познат ‘пациент’. Но, без разлика на тоа, за секое дело мора да направаме и хемиски анализи за да биде тоа научно поткрепено. Бидејќи конзервацијата не е само занает, туку е и комплексна наука која сублимира физика, хемија, биохемија и микробиологија, треба да се види дали има габи“, вели таа.
Лани биле преземени 13 дела, а во јуни годинава биле завршени 12 ликовни дела, од кои 11 маслени слики и еден цртеж, одличен акт од неговите студентски денови.
Сега треба да завршиме со „Големите капачки“ и веќе преземавме 13, односно со анекс ќе бидат 15, кои се надевам ќе бидат готови до 30 јуни, вели Петрова. (Фото: К. Попов)
„Овие дела се повеќе од тој студентски период, кога се запишувал на факултет во Белград, имаме убав портрет на Роберта Бирбриџ-Бел. Тој за мене е најубавиот портрет, беше реставриран во првата фаза. Сега треба да завршиме со ‘Големите капачки’ и веќе преземавме 13, односно со анекс ќе бидат 15, кои се надевам ќе бидат готови до 30 јуни. Во меѓувреме, Министерството за култура ќе префрли средства, ќе почнеме со нова постапка за нови дела, во зависност од одобрените средства. Делата се од раните негови студентски денови, всушност од средно училиште, значи се доста стари и се наоѓале во неговото ателје. Некои од оштетувањата се настанати уште при самиот земјотрес. Меѓутоа, делата стоеле во многу лоши микроклиматски услови, како влага, непостојана температура, сонце и студ, така што сите се во многу лоша состојба. Имаме дела кои се од минатиот век, поминале 100 години, не може да се во најдобра кондиција. Сите имаат пукнатини, деградација на носачот, деградација на сликарската подлога грунд, деградација која се рефлектира на боениот слој, а за лаковите да не зборувам, треба да се отстранат по хемиски пат“, вели Петрова.
Во Централната лабораторија во НКЦ, периодов раздолжиле две слики од втората фаза, а во тек е процесот на работа на „Големите капачки“, која е дел од првата фаза. (Фото: К. Попов)
Кога има оштетување на платното, на делото одзади му се прилепува нов носач и така му се продолжува животот. На крајот се лакира делото, а потоа се врши корекција на ретушот, ако е потребно и завршно лакирање и се враќа во Музејот. На сите дела кои имаат украсни рамки, и тие ќе бидат реставрирани, со исклучок на некои кои немаат или се во премногу лоша состојба, па за нив ќе се одберат или изработат слични или исти рамки.
Откако ќе биде готова куќата од архитектонски аспект, делата ќе бидат вратени на истите позиции според проектната програма. Изработени се повеќе проекти, тие се однесуваат на етнолошкиот дел на мебелот од неговото ателје и од целата куќа. Конзервацијата на книжниот фонд ја врши Националната универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“.
„Етапите ќе се одвиваат во зависност од тоа колку средства ќе одобри Министерството за култура. Исто така, во зависност од оштетувањата, зависат и временскиот интервал и употребените конзерваторски материјали, на кои во последниве 2-3 години многу, многу им пораснаа цените. Реставрацијата за секое дело варира, ‘Бачилото’ е над два метра, значи двајца-тројца конзерватори ќе ја реставрираат таа слика минимум една година. Отстранувањето на лакот е многу деликатен процес и споро ќе оди“, вели Петрова.
Таа посочува дека за следната тура која ќе ја добијат во 2024, бидејќи се дела во големи формати, а некои се во многу лоша состојба, би требало да се вработат, односно да се ангажираат и други стручни лица кои ќе учествуваат во реализацијата.
„Според проектот, треба да се ангажираат надворешни соработници, како што е пракса во светските лаборатории, да се ангажираат млади реставратори. На нашиот факултет имаше смер Конзервација со реставарација, но за жал, ниеден од тие дипломирани студенти не е ангажиран. Се разбегаа по светот. Ние ќе одиме во пензија, а занаетот треба да се пренесе на следните генерации. Се укинаа и магистерските студии. Сега да се распрашам, да сакам да најдам млади луѓе, не знам дали ќе соберам едвај 3-5. А, реално, има потреба во сите ателјеа“, потенцира Петрова.
Б. НЕСТОРОСКА
