Sindroma Rett/Rett syndrome

ICD – 10: F 84.2

Prevalenca: 1-9/100.000

Sindroma Rett është një sëmundje e rrallë gjenetike që zakonisht manifestohet në moshën 6-18 muajsh tek vajzat me të folur dhe koordinim motorik të dëmtuar dhe lëvizje të përsëritura. Gjendja e pacientëve është shumë e ndryshueshme dhe përfshin rritje të ngadaltë, vështirësi në ecje, kokë të vogël, epilepsi, skoliozë dhe çrregullim të gjumit. Sëmundja është jashtëzakonisht e rrallë tek meshkujt. Neuropsikiatri suedez Bengt Hagberg i vërejti për herë të parë disa raste të sëmundjes gjatë viteve 1960. Në vitin 1966, Prof. Dr. Andreas Rett nga Vjena publikoi raportin e parë të këtij sindromi në 31 vajza. Ndërkohë, një studim i ngjashëm nga një grup shkencëtarësh japonezë është botuar në mënyrë të pavarur. Në një takim të Federatës Evropiane të Shoqatës së Neurologjisë së Fëmijëve në 1980, Hagberg paraqiti 16 raste të sëmundjes, dhe me atë rast, Karin Dias nga Lisbona dhe Jean Aicardi nga Parisi paraqitën raportet e tyre. Tre vjet më vonë, ky grup autorësh publikoi një raport të përbashkët mbi 35 vajza me këtë çrregullim (nga Suedia, Portugalia dhe Holanda), dhe për herë të parë e quajtën atë sindroma Rett.

Pasqyra klinike:

Vajzat me sindromën Rett – spektri i shfaqjes së sindromës Rett tek femrat mbulon një gamë nga forma klasike gjer te forma variante me një manifestim më të gjerë klinik (nga forma e butë në atë të rëndë).

Forma klasike është një sëmundje neuro-zhvillimore tek vajzat, e cila karakterizohet me 4 faza:

Faza 1: Zhvillim normal psikomotorik në 6 deri në 18 muajt e parë të jetës. Kjo pasohet nga një ngadalësim i zhvillimit psikomotor, i cili në fillim mund të jetë shumë diskret dhe pa u vënë re nga prindërit dhe mjekët. Fëmija mund të tregojë më pak interes për lodrat dhe shmang shikimin në sy. Ngadalësimi i zhvillimit motorik, siç është vështirësia për t’u ulur ose zvarritur, gjithashtu mund të shfaqet gjatë kësaj periudhe. Kjo fazë zakonisht zgjat disa muaj, deri në një vit.

Faza 2: Kjo fazë zakonisht ndodh midis moshës 1 dhe 4 vjeç dhe mund të zgjasë nga disa javë deri në disa muaj. Ajo manifestohet me regresion të shpejtë të funksioneve gjuhësore dhe motorike, e ndjekur nga një periudhë e stabilizimit afatgjatë të gjendjes. Në periudhën e regresionit të shpejtë, janë të pranishme lëvizjet e përsëritura dhe stereotipike të duarve (për shembull: përplasja e duarve, sjellja e pëllëmbëve në gojë) të cilat zëvendësojnë lëvizjet e synuara të duarve që kanë një qëllim specifik. Këto lëvizje janë të pranishme kur fëmija është zgjuar dhe humbin gjatë gjumit. Shenjat klinike shtesë përfshijnë ulërima të forta, të qara, simptoma autike, sulme paniku, kërcëllim dhëmbësh, gulçim të rastit ose frymëmarrje të shpejtë, vështirësi në ecje, paaftësi për të lëvizur, shtrëngim duarsh, sulme epileptike dhe rritje të ngadaltë të kokës.

Faza 3: Përfaqëson një pllajë ose fazë pseudo-statike që zakonisht fillon midis 2 dhe 10 vjet, dhe mund të zgjasë për shumë vite. Gjatë kësaj faze, karakteristike janë apraksia (vështirësi në planifikimin dhe kryerjen e funksioneve motorike) dhe sulmet epileptike. Në këtë fazë mund të ketë një përmirësim të sjelljes, me më pak nervozizëm, të qarë dhe simptoma autike, dhe mund të ketë një përmirësim të vëmendjes dhe interesit për mjedisin. Shumë vajza me sindromën Rett mbeten në këtë fazë për pjesën tjetër të jetës së tyre.

Faza 4: Kjo është një fazë e dështimit të vonë motorik dhe mund të zgjasë nga disa vjet në disa dekada. Karakterizohet me probleme motorike, lëvizshmëri e zvogëluar, skoliozë, dobësi e muskujve, spasticitet dhe rritje e tonit të muskujve. Nëse pacienti ka lëvizur më parë pa vështirësi, aftësia për të ecur mund të humbet, ndërsa funksioni kognitiv, aftësitë e komunikimit dhe aftësitë motorike të pëllëmbës zakonisht nuk ndryshojnë në këtë fazë. Lëvizjet e përsëritura mund të zvogëlohen.

Djemtë me sindromën Rett – pasqyra klinike e rasteve të rralla mashkullore të sindromës Rett përfshin encefalopati që fillon në periudhën neonatale – kjo është forma më e zakonshme e sëmundjes tek djemtë. Sëmundja përparon me shpejtësi, me ndryshime në tonin e muskujve, lëvizje të pavullnetshme, epilepsi të rëndë dhe çrregullime të frymëmarrjes. Fundi fatal është shumë i zakonshëm në vitin e dytë të jetës.

Shkaqet, trashëgimia dhe këshillimi gjenetik:

Kjo sëmundje gjenetike ndodh për shkak të varianteve gjenetike patogjene që zënë gjenin MECP2, d.m.th. në 90-95% të rasteve bëhet fjalë për ndryshime në sekuencë, dhe në 5-10% ekzistojnë ndryshime në numrin e kopjeve të këtij gjeni (fshirje ose dyfishim). Gjeni MECP2 ndodhet në kromozomin X dhe trashëgohet si një sëmundje e lidhur me X kromozomin. Heterozigotët femra shfaqin sëmundjen ndërsa heterozigotët meshkuj vdesin ose gjatë zhvillimit intrauterin ose në vitet e para të jetës. Shumica e rasteve janë për shkak të ndryshimeve të reja gjenetike, ku ndryshimi i parë tek pacienti nuk zbulohet në ADN -në e të dy prindërve.

Nëse pacienti është femër, rekomandohet testimi i të dy prindërve, dhe nëse është mashkull, vetëm nënës. Nëse ndryshimi gjenetik nuk është i pranishëm tek prindërit, ndryshimi mund të jetë i ri ose ekziston mozaikizëm gonadal (ndryshimi gjenetik i cili është i pranishëm vetëm në qelizat e testiseve ose vezoreve). Probabiliteti i përsëritjes së gjendjes në shtatzëninë tjetër kur ndryshimi gjenetik nuk është i pranishëm në ADN-në e prindërve është nën 1%, por për shkak të mundësisë së mozaikizmit gonadal.

Nëse prindërit duan të jenë të sigurt, atëherë rekomandohet një diagnozë prenatale. Rrallë, nëna mund të jetë një bartëse jo e dukshme ose e butë e ndryshimit gjenetik për shkak të inaktivizimit të favorshëm të kromozomit X. Në këto raste, probabiliteti i përsëritjes së sëmundjes është 50% në shtatzënitë pasuese.

Në familjet që kanë një fëmijë me sindromën Rett ku fëmija ka një diagnozë të konfirmuar gjenetike, për shtatzënitë pasuese rekomandohet një diagnozë prenatale. Testimi para lindjes kryhet i shoqëruar me këshillim gjenetik.

Diagnoza:

Diagnoza bazohet në pasqyrën klinike. Simptomat që sygjerojnë sindromën Rett janë:

• simptoma më specifike është periudha e regresionit në moshën 1 deri në 4 vjeç, e ndjekur nga faza e përmirësimit ose stabilizimit në moshën 2 deri në 10 vjeç;
• shenjat kryesore që sygjerojnë këtë gjendje janë humbja e pjesshme ose e plotë e aftësive të fituara motorike të duarve, si dhe të folurit e fituar, paqëndrueshmëria në ecje deri në humbjen e aftësisë për të ecur dhe lëvizjet stereotipike të duarve;
• simptoma shtesë të kësaj gjendje përfshijnë vështirësi në frymëmarrje, kërcëllim dhëmbësh, çrregullim i ritmit të gjumit, ndryshime në tonin e muskujve, skoliozë ose kifozë, rritje të ngadaltë, pëllëmbë dhe shputa të vogla dhe të ftohta, të qeshura joadekuate dhe ndjesi e zvogëluar ndaj dhimbjes;
• simptomat që përjashtojnë sëmundjen janë dëmtimet e njohura të trurit, infeksionet serioze të trurit, sëmundjet neurometabolike dhe zhvillimi dukshëm i vonuar psikomotorik në 6 muajt e parë të jetës.

Trajtimi:

Trajtimi i manifestimeve të kësaj gjendje përfshin optimizimin e aftësive të pacientit duke përfshirë një qasje multidisiplinare që duhet të përfshijë mbështetjen psikosociale për anëtarët e familjes. Risperidoni mund të ndihmojë në trajtimin e agjitacionit, dhe melatonina mund të përmirësojë gjumin. Kujdesi përfshin trajtimin e epilepsisë, kapsllëkut, skoliozës, intervalit të zgjatur të QT dhe spasticitetit. Monitorimi i gjendjes përfshin vlerësimin periodik nga ekipi multidisiplinar, vlerësimin e rregullt të intervalit QT dhe skoliozës. Pacientët me sindromën Rett duhet të shmangin ilaçet që zgjasin intervalin QT.