Градите кои на плакатот за „Дамата од Милци“ во 3Д техника ги додаде директорот на Завод и музеј Битола, Зоран Николовски, инаку дипломиран архитект и сценограф, прикажан за изложбата на предисториските премети „Првите кралеви на Европа“ што на 17 февруари се одржа во Битола, предизвикаа реакции во стручната јавност. Во склоп на изложбата, која претходните три години со други експонати од европски земји и низ најреномираните музеи во САД и Канада, претставени се и металните предмети откриени во гробот на „принцезата“ или Дамата од Милци, археолошки локалитет и некропола во близина на граничниот премин Богородица.
При враќањето на македонските експонати дома, на неколку часа беа изложени во Завод и музеј Битола, за што беа поставени два плаката за Дамата и скиптарот. За Дамата беше искористен претходен плакат, од друга излобжа, на кој Николовски направи измени и додаде женски атрибути.
Бобан Хусеновски, археолог-советник во пензија од Музејот во Гевгелија, во колумна за Умно.мк реагираше дека за потребите на „еднодневната“ изложба во Битола, без согласност на авторите, која не била предвидена ни во договорите, некој на новиот плакат на Дамата од Милци, по лично естетско убедување, ги нагласил и зголемил женските (мајчински) атрибути, најверојатно како израз на актуелните модни трендови или пак можна реминисценција на праисториската стеатопигија. Хусеновски заедно со д-р Александра Папазовска беа автори на каталогот и изложбата „Статусни симболи на пајонските заедници“ во 2019, кога за првпат пред јавноста беа прикажани прилозите од гробот и авторизираната реконструкција на Дамата од Милци.
„Во евтината реплика на музејските стандарди забележана на изложбата во САД и Канада, без учество на сите автори на македонската поставка, некој се осмелил да посегне и по авторското право, односно да коригира дел од веќе објавените авторски прилози. На истиот банер, посетителите биле информирани дека бронзената култна пластика и личниот накит на Дамата се од сребро, иако на сите бронзени предмети и по конзервацијата, сочуваната благородна зелена патина е повеќе од видлива. Ова ниво на изложување на националното културно наследство, посебно на она што се враќа од успешна меѓународна презентација, е под секое ниво достојно за земја, во која музејската дејност постои повеќе од еден век“, напиша Хусеновски за Умно.мк.
Директорот на Завод и музеј Битола за САКАДАКАЖАМ.МК вели дека не загрозил авторско право зашто авторството значи стручност, а тој не направил промена во стручниот дел, односно местото каде се поставени предметите. Вели, не морал да постави ни плакати за Дамата и скиптарот, но тоа го направил на драга волја за да ја збогати изложбата. Како институција вложиле и во нови витрини и наменско осветлување, а и обезбедувањето било кренато на највисоко ниво.
„Со додавањето на градите и некои сенки на цртежот, јас само интеревнирав во 3Д анимација. Неолитот бил матријархално општество, жената била божеството, светиња, е сега да нема една таква светиња женски атрибути, во најмала рака е недолично. Сенката од главата која паѓа на врататот јас ја ставив за да интервенирам во 3Д и во анатомски грешки на тој цртеж, сенка од фустанот на нозете долу исто така и грнци околу неа што имаше со јарки бои им го намалив интензитетот за да не доминираат тие, туку накитот. Не може женско божество без атрибути кои ѝ прилегаат и воопшто не изгледаше вулгарно“, рече Николовски.
Дел од изложбата беа и артефакти пронајдени на локалитетите Врбјанска Чука (Прилеп) и Шуплевец (Битола). Овие експомнати беа дел од издвоеното културно наследство на 23 музеи од 11 земји од Југоисточна Европа кои беа изложени во САД и Канада.
„Битола е град со културна традиција и ѝ доликува една ваква изложба, со неа треба да се гордеат сите, а на крај дискусијата падна на тоа зошто сум ставил на цртежот со жена – гради“, вели Николовски.
За Бадник во Пациото во Завод и музеј во Битола, кое пред година и пол беше реконструирано преку проект за прекугранична соработка, финансиран од ЕУ и Министерството за локална самоуправа, беше запален коледарски оган. Николовски тогаш рече дека огнот го запалиле со поставена изолација за да не дојде до никакво оштетување на Пациото.
„Сакавме со вработените да се одбележи коледарската традиција. Поставивме целосна изолација, со тервол и песок, поткачено во буре, никаква искра немаше, сѐ беше заштитено и ништо не се оштети“, рече Николовски.
Станува збор за уникатен простор кој е дел од некогашното воено училиште старо 178 години, каде во минатото учел реформаторот на модерна Турција, Мустафа Кемал Ататрук. Пациото денес служи за одржување културни настани.
Ж. ЗДРАВКОВСКА
