Министерството за образование има рок од Комисијата за спречување и заштита од дискриминација (КСЗД) за 6 месеци да го повлече учебникот по Социологија за трета година гимназија, зашто утврди не само дискриминација во содржината, туку и продолжено и повеќекратно вознемирување врз основа на род, сексуална ориентација, родов идентитет, социјално потекло и припадност на маргинализирана група. Учебникот е издаден 2004 година.

„Сиромашните луѓе се со многу мали способности и вештини, со ниско образование или без образование. Не се способни за посложени работи и затоа работат како чувари, мијачи на садови, лифтоператори, кондуктери. Овие работи не обезбедуваат доволно средства за нормален живот. Најчесто се привремено вработени, а повеќето се невработени и упатени на социјална помош, чија висина е доволна за задоволување на елементарните потреби за живот“, пишуваат авторите на учебникот Социологија Ксенофон Угриноски и Трајан Крстески.

Комисијата наведува дека во учебникот се користат застарени и одамна отфрлени теории за сиромаштијата како начин на живот, со кои се дехуманизираат сиромашните.

„Изразените ставови во учебникот придонесуваат за зацврстување и генерирање на предрасуди, омраза и дехуманизација на сиромашните, а обесхрабруваат емпатија и разбирање“, вели КСЗД.

Претставката беше поднесена од Коалиција за сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници МАРГИНИ Скопје против авторите и рецензентите на учебникот по Социологија за трета година, како и против Министерството за образование и наука, Комисијата за спречување и заштита од дискриминација утврди продолжено и повеќекратно вознемирување врз основа на род, сексуална ориентација, родов идентитет, социјално потекло и припадност на маргинализирана група.

„Поради гревот што го направила жена во Еденската градина, жената за тоа плаќа. Бог рекол:’Бременоста твоја со маки ќе ја збогатам, во маки деца ќе раѓаш. Желбата кон мажот ќе те тера, а тој ќе господари со тебе’“, кажуваат авторите дека од Библијата потекнувал митот за положбата на жената во општеството.

„Многу жени овој став го сметаат како став кој ги изразува односите маж-жена и за точен описна нивниот статус во историјата. Тоа значи жените раѓаат деца, тие се мајки и сопруги, готват, чистат, шиат, перат, се грижат за мажите, подредени му се на машкиот авторитет и се исклучени од занимањата што носат висок статус“, поврзале авторите во учебникот по Социологија.

Комисијата утврдила дека во учебникот се афирмира машката супремација бидејќи во него нема ниту една слика на која е претставена само жена, наспроти 26 слики на кои се претставени мажи и 7 слики на кои се претставени мажи и жени, на кои жените најчесто имаат споредни и помошни улоги. Исто така, во учебникот се споменати 119 мажи (96%) и 5 жени (4%) – автори.
„Со ваквиот избор на исклучиво мажи – автори чии теории ќе се пренесат во учебникот, се негира учеството и улогата на жените во општествените науки, што претставува вознемирување врз основа на пол и род“, заклучува Комисијата.

А за тоа како ги учи средношколците на родова рамноправност, говори следниов цитат, пример од учебникот:„Жена што не сака да се мажи или да има деца, е омаловажена и нарекувана со погрдни имиња. Мажи кои се нежни, работат домашни работи, се посветени на семејството, добиваат етикета – папучар и слабич“.

Преку текстовите за самохраните мајки како кориснички на социјална помош, пак, се перпетуираат родовите стереотипи и жените се карактеризираат како беспомошни и зависни од мажите.

„Во учебникот не се говори за самохрани татковци, со што од една страна се негира улогата на мажите во грижата на децата, а од друга страна жените кои сами се грижат за децата се претставуваат како неспособни тоа да го прават без помош од државата, што претставува вознемирување врз основа на пол и род“, се наведува во одлуката.

Ако децата на сиромашни и „неспособни“ родители некако го поминале ова поглавје во дискриминаторскиот учебник, ЛГБТИ учениците со содржината за оваа популација се доведени во ситуација на повреда на достоинството, вознемирување, намалена самопочит и нееднакво услови за успех и развој. Настрана што за преодна оценка мора сето тоа да го научат и раскажат пред професорите, исто како и сиромашните врсници.

Во поглавјето „Пол и род” се врши вознемирување врз основа на сексуална ориентација и родов идентитет. Низ поглавјето се зборува за биолошките и општествено континуираните разлики помеѓу мажите и жените, но не се спомнуваат интерсекс луѓето, трансродовите или родово небинарните лица. Низ текстот се користи и терминот хермафродити, што е застарен и вознемирувачки термин, кој одамна е заменет со терминот интерсекс луѓе. Потоа, се зборува за “индијанците” кои ја признале и третата родова улога – бердачи, во текстот дефинирани како “мажи кои се облекувале како жени”, што предупредува Комисијата, не е точна дефиниција за трансродовост. Исто така транссексуалните луѓе се дефинирани како “ни мажи ни жени”, што е погрешно, бидејќи голем дел од транссексуалните лица се дефинираат како транс мажи или транс жени.

Натаму, поимот хомосексуалност авторите го сведуваат поимот само на сексуални односи помеѓу две лица од ист пол, што претставува застарена дефиниција на хомосексуалноста. Во текстот исто така се пропагира дека парадите на гордоста предизвикуваат реакции кај одредени кругови и дека се сметаат за непристојни во општеството. Авторите напишале дека во парадите не се знаело кој е геј, кој е „од невладините што им помагаат“, а кој естрада.

„Генералниот впечаток е дека преку учебникот се перпетуира хомофобија и трансфобија, а учениците ќе се стекнат со погрешни информации за ЛГБТИ луѓето. За ЛГБТИ учениците ова се вознемирувачки содржини кои може да предизвикаат повреда на достоинството, непристапност на образование, намалена самопочит и нееднакво услови за успех и развој. Кај останатите ученици овие содржини можат да доведат до стекнување или зацврстување на хомофобични и трансфобични ставови, кои можат да резултираат со врсничко насилство мотивирано од омраза“, утврдува Комисијата за спречување и заштита од дискриминација.

Исто така, авторите ја изедначуваат проституцијата со криминал, а сексуалните работници, кои се ословени како проститутки во учебникот, се изедначуваат со криминалци.

КСЗД, исто така, му препорачува на Министерството за образование и наука во иднина да не одобрува употреба на учебници, чијашто содржина врши вознемирување врз основа на род, сексуална ориентација, родов идентитет, социјално потекло, припадност на маргинализирана група или било која друга дискриминаторска основа од Законот за спречување и заштита од дискриминација и ратификуваните меѓународни договори, авторите во иднина да се воздржат од пишување и изработка на такви учебници, а рецезентите да не одобруваат вакви учебници.

Ако субјектите кон кои е упатена препораката не постапат по неа, Комисијата има законска надлежност да поднесе барање за покренување на прекршочна постапка пред надлежниот суд за прекршоци, согласно член 27, став 4 од Законот за спречување и заштита од дискриминација.

Патем, учебникот е напишан со крајно неписмен речник и со безброј печатни грешки.

С. К. ДЕЛЕВСКА