Над 70 отсто од учениците веруваат дека поминуваат премногу време на социјалните медиуми, се вели во извештајот на Институтот за јавно здравје (ИЈЗ), насловен „Европски проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги во Македонија“, објавено на 22 декември.

Истражувањето ЕСПАД 2024  нуди преглед на однесувањата, ставовите и ризичните средини на учениците на возраст од 15 до 16 години во Македонија. Со национално репрезентативен примерок од над 2.800 ученици, студијата ги истакнува постојаните и новите модели на употреба на супстанции, како и поврзаните психосоцијални и бихејвиорални трендови.

Под социјални мрежи/медиуми се подразбираат  Вибер, Вотсап, Твитер, Инстаграм, Фејсбук, Скајп, Телеграм, Снепчер и други, додека под играње игри се подразбира игри на компјутер, таблет, конзола, смартфон или друг електронски уред.

Повеќето ученици, 71,4%,  веруваат дека поминуваат премногу време на социјалните медиуми. Оваа перцепција е почеста кај девојчињата (75,1%) отколку кај момчињата (67,5%). Покрај тоа, една третина од учениците велат дека социјалните медиуми негативно влијаат на нивното расположение. Игрите, пак, се почести кај момчињата. Речиси едно од пет момчиња игра шест или повеќе часа во денови кога не е во училиште, а 24% изјавиле дека играат игри секојдневно. Девојчињата, иако помалку ангажирани, не се имуни на неговите ефекти, со речиси 10% кои играат игри секојдневно.

Наодите откриваат значајни родови разлики во начинот на кој адолесцентите ги перцепираат ризиците поврзани со користењето на социјалните медиуми и играњето игри. Генерално, 71,4% од учениците се согласиле дека поминуваат премногу време на социјалните мрежи, при што девојчињата (75,1%) ја изразиле оваа загриженост почесто од момчињата (67,5%). Дополнително, 33,5% изјавиле дека се чувствуваат лошо расположено поради користењето на социјалните медиуми, повторно со поголем процент кај девојчињата (38,1%) во споредба со момчињата (28,7%).

Родителските грижи беа одразени и во податоците: над половина (53,0%) од адолесцентите изјавиле дека нивните родители веруваат оти поминуваат премногу време на социјалните мрежи, при што оваа перцепција е почеста кај девојчињата (58,7%) отколку кај момчињата (47,2%).

Спротивно на тоа, кога станува збор за играње игри, момчињата покажаа поголем самоперцепиран ризик. Значителни 42,1% од момчињата сметале дека поминуваат премногу време играјќи игри, во споредба со само 19,3% од девојчињата. Слично на тоа, повеќе момчиња (21,6%) отколку девојчиња (12,8%) изјавиле дека играњето игри им предизвикува лошо расположение. Перцепцијата на родителите го следела истиот тренд – 35,8% од момчињата рекле дека нивните родители мислат оти премногу играат игри, во споредба со само 17,2% од девојчињата.

На прашање за играње онлајн во последните 30 дена, момчињата пријавиле поголема активност во игрите од девојчињата, и во училишните и во деновите кога не се оди на училиште. Во училишните денови, 45,7% од девојчињата пријавиле дека воопшто не играле, во споредба со 25,4% од момчињата. Девојчињата, исто така, имале поголема веројатност да играат само половина час (23,0% наспроти 17,7%). Спротивно на тоа, момчињата пријавиле поголем процент за подолги периоди: 21,6% играле 2-3 часа (наспроти 9,5% од девојчињата), 7,5% 4-5 часа (наспроти 3,7%) и 7,1% шест или повеќе часа (наспроти 3,2%).

Во деновите кога не се оди на училиште, 28,0% од девојчињата не играле, во споредба со 15,0% од момчињата. Девојчињата повторно пријавиле повисоки стапки за пократко траење – 19,9% играле половина час, во споредба со 9,0% од момчињата. Момчињата биле повеќе застапени во подолги времиња на игра: 24,3% играле 2-3 часа (наспроти 16,3% од девојчињата), 17,3% 4-5 часа (наспроти 8,1%) и 18,8% шест или повеќе часа (наспроти 9,9%)

Момчињата пријавиле поголема фреквенција на играње игри 4 или повеќе дена. 4 дена, 8,9% од момчињата играле во споредба со 5,3% од девојчињата; 5 дена, 9,5% од момчињата наспроти 3,7% од девојчињата; 6 дена, 5,5% од момчињата во споредба со 2,5% од девојчињата. Најзначајната разлика била кај оние кои играле секој ден: 24,0% од момчињата пријавиле дека играле игри сите 7 дена, додека само 9,5% од девојчињата го правеле тоа.

Активности во слободно време
• Компјутерски игри:
– 38% од момчињата играат секојдневно, во споредба со 8,2% од девојчињата.
– 26,9% од девојчињата никогаш не играат игри, во споредба со само 9,5% од
момчињата.
• Спорт:
– 54% од момчињата спортуваат секојдневно, наспроти 30,6% од девојчињата.
– Спортување еднаш неделно е почесто кај девојчињата (38,6%) отколку кај
момчињата (28,1%).
• Читање за уживање:
– 34,4% од момчињата никогаш не читаат книги за да уживаат, додека само
17,7% од девојчињата пријавуваат дека никогаш не читаат за уживање.
– Скоро секојдневно читање: 12% од девојчињата и само 4,8% од момчињата
читаат речиси секој ден.
• Социјализација:
– 40% од учениците се среќаваат со пријателите барем еднаш неделно, без
поголеми родови разлики.

„Овие наоди укажуваат на родови модели на прекумерна употреба на дигиталните медиуми, при што девојчињата се повеќе погодени од социјалните медиуми, а момчињата од игрите. Во двата случаи, емоционалните последици како што се раздразливост, промени во расположението или нарушување на спиењето се чести и треба да се земат предвид во програмите за ментално здравје и дигитална писменост“, истакнува ИЈЗ.

Б. НЕСТОРОСКА