Кирил Пејчиновиќ-Тетоец (1771-1845) заедно со Јоаким Крчовски го претставуваат првото поколение писатели на современата македонска книжевност. Како македонски просветител тој своите дела ги напишал на народен јазик во кој доминира тетовскиот дијалект. Неговите книжевни дела „Утешение грешним“, „Огледало“ и „Житие на кнез Лазар“, како и неговиот епитаф, кој самиот го напишал и го изрезбал на надгробната плоча, го прават Кирил Пејчиновиќ многу значаен културен деец во нашата историја.

За животот на Кирил Пејчиновиќ нема премногу податоци. Од досега направените истражувања прифатено е дека тој е роден во тетовското село Теарце во 1771 година, образованието му било во селото Лешок, а потоа продолжил во дебарскиот манастир „Свети Јован Бигорски“. Заминал на Света Гора, каде се замонашил, па потоа дошол во кичевскиот манастир „Света Богородица Пречиста“. Бил игумен и во Марковиот манастир, од каде дошол во Лешочкиот манастир, каде и умрел во 1845 година.

Но, во последниов период на виделина излегуваат нови податоци за Пејчиновиќ во однос на тоа каде го стекнал образованието. Авторот Душан Синадиноски во својата најнова книга открива и докажува нови податоци во кои вели дека Пејчиновиќ не го добил образованието во Лешок, туку во манастирот во Дечани. Овие свои тврдења тој ги базира врз записите на Михаил Арнаудов, кој ги направил во 1916 година кога, како бугарски војник, престојувал во Тетово и тетовскиот крај.

„Неодамна во Бугарија излезе монографијата ‘Михаил Арнаудов – една научна командировка (научна мисија н.з.) во Македонија‘. Во оваа книга за првпат се печатени досега непознати, но многу важни биографски податоци за Кирил Пејчиновиќ. Михаил Арнаудов е еден многу интересен лик. По потекло е од Македонија бидејќи неговиот дедо Сибин бил роден во Вратница, но се преселил во Бугарија околу средината на 19. век. Во 1916, за време на Првата светска војна и бугарската окупација на Македонија, Арнаудов како бугарски офицер бил испратен во Полог како член на бугарската научна мисија во Македонија. Арнаудов бил задолжен да достави краток извештај до бугарскиот воен штаб во Ќустендил за полошките говор, фолклор и обичаи, со цел да се докаже бугарско наследство на населението од овој крај. За време на неговиот престој на овие простори направил разговори со видни жители на Тетово и тетовските села, собрал 372 народни песни и преданија, јазични особености на полошките говори, како и многу други податоци кои се од непроценлива вредност за македонската историја и за историјата на Полошкиот Регион“, вели Синадиноски.

Сепак, еден детал објавен во монографијата за Арнаудов му привлекува големо внимание на Синадиноски и го поттикнува на натамошно истражување.

„Она што ми го привлече вниманието беше забелешката на Арнаудов за неговиот разговор направен во тетовското село Беловиште со поп Михаил, правнук на поп Милош, и со уште двајца локални соговорници. Арнаудов запишал дека поп Михаил му кажал дека поп Милош и Кирил Пејчиновиќ, кои биле подалечни роднини, на млади години биле испратени во манастирот во Дечани на чист воздух со цел телесно да зајакнат. Дотогаш никаде во биографијата на Кирил Пејчиновиќ не сум прочитал за неговиот престој во овој манастир. Но, додека истражував историски податоци од книгата на Душко Атанасовски за Вратница и Беловиште, во која се објавени неговите интервјуа со Ноне Петре Атанасовски и Цветко Попов, можноста за престојот на Кирил во Дечани изгледаше сè поубедлива. Според Ноне, поп Милош престојувал во Дечани девет години, а според Цветко 12 години. Овие искази ме уверија дека белешките на Михаил Арнаудов содржат нови и непознати податоци за биографијата на Кирил Пејчиновиќ кои заслужуваат да бидат внимателно проучени“, вели Синадиноски.

Кирил Пејчиновиќ умрел на 12 март 1845 во Лешочкиот манастир и е погребан во црковниот двор.(Фото: СДК.МК)

Овие негови истражувања поврзани со животот на Кирил Пејчиновиќ траеле околу две години и резултираа со објавувањето на книгата „Кирил Пејчиновиќ се описменил во Дечани“, која деновиве е објавена.

„Белешките на Михаил Арнаудов за некои поглавја од животот на Кирил Пејчиновиќ, особено за неговите први 30 години, открија две многу важни сознанија кои значително придонесуваат да се потполни и коригира неговата биографија. Прво, меѓу многуте нешта што досега не биле познати за него е дека Кирил осум години престојувал во манастирот Дечани, каде, според мое мислење, се стекнал со писменоста. Второто најважно сознание од овие белешки е фактот што голем дел од сегашното сознание за неговата биографија е заснован на недокажани претпоставки и инсинуации, што во македонската историографија се прифаќа и повторува како историски доказ. Најзаслепувачка грешка е направена во одредувањето на местото на неговото описменување“.

„Водејќи се од неоснованата претпоставка на бугарскиот историчар Атанас Шопов дека Кирил се описменил во Лешок, тоа било прифатено како факт, со извесна измена, додавајќи дека учел и во ‘Света Пречиста Кичевска‘ и ‘Свети Јован Бигорски‘. Но, дали е тоа така? Самиот Кирил во своето трето писмо до српскиот кнез Милош Обреновиќ, во кое барал пари за печатење на неговата книга ‘Утешение грешним‘, многу јасно кажува дека не посетувал ниту едно училиште, што сметал дека било причината за неговото скромно образование. Кирил исто така не можел да се описмени во Лешочкиот манастир бидејќи во времето на неговата младост, манастирот бил целиот во рушевини. Исто така, спорно е и неговото наводно образование во манастирот ‘Богородица Пречиста‘ во Кичево и во Бигорскиот манастир, бидејќи во нив многу подоцна отвориле црковни училишта“, вели Синадиноски.

Во одредувањето каде Кирил Пејчиновиќ се стекнал со образование, многумина автори и историчари се повикуваат на епитафот од надгробната плоча, каде тој запишал „…Лешок му негово воспитание“.

„Во конкретниов случај, поимот воспитание погрешно се поврзува со образование, односно место каде што Кирил научил да чита и пишува. Во христијанството, поимот воспитание не значи учење, туку подготовка за денот на спасение на душата. Затоа Кирил запишал дека Лешок, каде што најдолго поминал и каде што починал, е место на негово воспитание. Па така останува дека Кирил Пејчиновиќ основите на писменоста, односно образованието, можел да ги стекне само додека тие осум години ги поминал во манастирот во Дечани“, посочува Синадиноски.

Сепак, Синадиноски е свесен дека за овие изнесени податоци се потребни натамошни истражувања и да се пронајдат нови податоци за другите сè уште непознати моменти од животот на Пејчиновиќ.

Душан Синадиноски е роден во 1949 година во Вратница, а сега живее и работи во Детроит, САД. Дипломирал политички науки во САД, каде и магистрирал. Важи за еден од најактивните поединци во македонската заедница во САД и е неуморен борец за македонската кауза во Америка веќе неколку децении. Меѓу другото, издејствувал школската администрација во Детроит да го признае македонскиот јазик и успеал да основа Македонска библиотека на Универзитетот во Мичиген во 1982 година. Бил гостин во Белата куќа на покана од претседателите на САД Џими Картер во 1980 и Џорџ Буш во 2004. Како автор или коавтор има објавено повеќе научни дела и книги поврзани со историјата на Македонија и посебно за Полошкиот крај.

З. АНДОНОВ