Царините на Доналд Трамп индиректно ќе го погодат Западен Балкан преку намалениот извоз во ЕУ, се вели во анализата на тинк тенкот Советничка група за политики за Балканот во Европа (БиЕПАГ). Постојните модели сугерираат дека последиците ќе бидат релативно благи, со забавување на растот на БДП за 0,4% до 0,9%. Сепак, сегашната ситуација изгледа непредвидливо, што значи дека влијанието може да биде многу поголемо. Што и да се случи, владите на Западен Балкан не се немоќни, тие имаат и средства и одговорност да дејствуваат и да спречат посериозен исход.
Царините наметнати на државите од Западен Балкан беа широки: од 37% за Србија, 35% за Босна и Херцеговина и 33% за Северна Македонија до 10% за Албанија, Црна Гора и Косово. Иронично, Србија, каде што Трамп планира да гради две кули во центарот на Белград, ги доби највисоките царини во регионот.
Методот што се користеше за пресметување на царините предизвика значителни критики од економистите. Формулата беше: трговскиот дефицит на САД со земјата, поделен со увозот на американски стоки од земјата, поделен со два. Ниеден трговски економист претходно не го користел овој пристап.
Според американските податоци, САД имаат трговски дефицит со Србија, БиХ и Северна Македонија. Оттука, овие три земји беа погодени со високи царини. Останатите три, Албанија, Црна Гора и Косово, увезуваат повеќе од САД отколку што извезуваат, па затоа добија минимална царина од 10%.
Но, според националните заводи за статистика на Србија, Северна Македонија и Босна и Херцеговина, тие исто така увезуваат повеќе од САД отколку што извезуваат таму, што значи дека, користејќи ја формулата на Трамп, требаше да добијат стапка од 10%. Ова несовпаѓање произлегува од разликите помеѓу трговските податоци на САД и Балканот. Ова не е невообичаено, зашто голем дел од трговските текови помеѓу овие економии минуваат низ трети земји.
Но, царините наметнати од САД ќе бидат најмалиот проблем за економиите од Западен Балкан, едноставно затоа што нивниот извоз во САД е ограничен. Косово има најголем извозен удел во САД во однос на големината на нејзината економија, но и таа бројка е само 1,1% од БДП. Во сите други земји од регионот, американскиот извоз учествува со помалку од 1% од БДП.
Спротивно на тоа, изложеноста на пазарот на ЕУ е многу позначајна и позагрижувачка. Во Северна Македонија, извозот во ЕУ достигнува речиси половина од БДП, а БиХ и Србија се само малку „подобри“. Тоа значи дека Западен Балкан ќе го почувствува влијанието на трговската војна индиректно. За производствените економии како Србија, Северна Македонија и БиХ главниот канал на влијание ќе биде намалениот извоз на стоки во ЕУ. За економиите зависни од туризмот, како Албанија и Црна Гора, трговската војна може да резултира со помалку туристи од ЕУ. За целиот регион, вклучително и Косово, веројатен е трет канал: пад на директни странски инвестиции (ДСИ), поттикнат од зголемената глобална несигурност.
Клучното прашање е колку самата ЕУ ќе страда од новововедените американски царини и повеќето економисти проценуваат дека влијанието врз БДП на ЕУ ќе биде околу 0,4-0,5% годишно. Со други зборови, ако претходните прогнози очекуваа раст на БДП на ЕУ од 1,2% оваа година, новата проценка е поблиску до 0,7%.
За владите на Западен Балкан овој момент навистина треба да послужи како повик за будење – можност за соочување и решавање на некои долгогодишни структурни слабости кои продолжуваат да ги оставаат нивните економии ранливи на надворешни шокови.
Прво, време е да се намали прекумерната зависност од единствен пазар или една индустрија. Диверзификација на извозни дестинации може да обезбеди тампон во ситуации како оваа.
Второ, постојниот модел на раст, во голема мера зависен од ДСИ и евтина работна сила, треба да се ресетира. Постои итна потреба да се префрлиме кон модел воден од иновации, изграден врз домашни фирми и поддржан од кохерентна и проактивна индустриска политика.
На краток рок, владите мора да бараат други двигатели на раст надвор од извозот. Тоа значи зајакнување на домашната потрошувачка, на пример, преку повисоки плати и поефективно користење на фискалната политика за зголемување на јавните инвестиции, особено во проектите за инфраструктура и зелена транзиција, што може да даде и краткорочен стимул и долгорочна отпорност.
