Од 2008 до 2024 година, употребата на алкохол во текот на животот кај адолесцентите покажува флуктуирачки тренд, се вели во извештајот на Институтот за јавно здравје (ИЈЗ), насловен „Европски проект за истражување во училиштата за алкохол и други дроги во Македонија“ објавено на 22 декември.

Истражувањето ЕСПАД 2024 нуди суштински и навремен преглед на однесувањата, ставовите и ризичните средини на учениците на возраст од 15 до 16 години во Македонија. Со национално репрезентативен примерок од над 2.800 ученици, студијата ги истакнува постојаните и новите модели на употреба на супстанции, како и поврзаните психосоцијални и бихејвиорални трендови.

Иако традиционалните форми на употреба на супстанции – како што се тутунот и алкохолот – покажаа трендови на опаѓање или стабилизирање, зголемената употреба на понови производи како што се електронските цигари и тутунските производи кои се загреваат е забележлива. Употребата на електронски цигари во текот на целиот живот значително се зголемила од 2019 година, а раното започнување и со вејпингот и со традиционалното пушење продолжува да претставува проблем за јавното здравје.

Алкохолот останува најшироко користената супстанција, при што една третина од учениците пријавиле обилно епизодно пиење. Употребата на алкохол била 61% во 2008, се намалила на 57% во 2015, достигнала врв од 67% во 2019, а потоа намалила на 63% во 2024 година. Ова укажува на вкупно зголемување во текот на 16-годишниот период, со значителен пораст помеѓу 2015 и 2019 година, проследено со мал пад во најновиот период.

На прашање за пиење во текот на изминатиот месец, употребата на алкохол остана релативно стабилна, но покажува мал тренд на опаѓање. Во 2008 година изнесувала 39%, се намалила на 38% во 2015, малку се зголемила на 41% во 2019 и повторно се намалила на 37% во 2024 година.

Употребата на алкохол во текот на животот е малку поголема кај момчињата (63,5%) отколку кај девојчињата (62,0%), што резултира со вкупна преваленца од 62,7%. Употребата на алкохол минатиот месец покажува поизразена разлика во половите, при што 40,4% од момчињата и 34,6% од девојчињата пријавиле употреба, а вкупната преваленца е 37,5% .

Тешко епизодно пиење, односно пијанство (пет или повеќе пијалоци во една пригода) во последните 30 дена пријавиле 36,5% од момчињата и 30,1% од девојчињата, што резултира со вкупна преваленца од 33,2%. Ова укажува дека момчињата почесто се впуштаат во пијанство отколку девојчињата, вели ИЗЈ.

Помеѓу 2008 и 2024 година, тешкото епизодно пиење кај момчињата се намалило од 40% во 2008 на 31% во 2015, потоа се зголемило на 37% во 2019 и останало стабилно во 2024.

Кај девојчињата, преваленцата се намали од 27% во 2008 на 21% во 2015, по што следеше зголемување на 30% во 2019 , што остана непроменето во 2024 година. Вкупната преваленца следеше сличен модел, намалувајќи се од 34% во 2008 на 26% во 2015, а потоа зголемувајќи се на 33% и во 2019 и во 2024 година. Овие трендови укажуваат на целокупен пад во првата половина од периодот, проследено со враќање на нивоата близу до 2008 во последните години.

Преваленцата на интоксикација со алкохол во текот на животот е поголема кај момчињата (29,7%) отколку кај девојчињата (24,3%), што резултира со вкупно 27,0%. Интоксикацијата минатиот месец покажува сличен родов модел, при што 9,5% од момчињата и 7,7% од девојчињата пријавуваат неодамнешни епизоди, што доведува до вкупна преваленца од 8,6%.

Меѓу учениците, 28,5% изјавиле дека го имале своето прво искуство со алкохол на возраст од 13 години или помлади. Ова однесување било позастапено кај момчињата, при што 34,7% пријавиле рана употреба на алкохол, во споредба со 22,5% од девојчињата. Кога станува збор за интоксикација, 6,7% од учениците изјавиле дека биле интоксицирани за прв пат на возраст од 13 години или помлади. Повторно, преваленцата била поголема кај момчињата (8,3%) отколку кај девојчињата (5,2%).

Во последните години, 15,7% изјавиле дека ретко пијат алкохол за да уживаат во забава, додека 5,2% го правеле тоа секогаш. За да им биде позабавно 13,9% пиеле ретко, а 4,7% секогаш. Кога се чувствувале тажно или нервозно, одговорите „ретко“ се движеле од 9,6% до 10,5%, додека „секогаш“ се движеле од 2,6% до 2,8%. За да се осеќаат „хај“, 9,2% пиеле ретко, а 2,5% секогаш. Пиењето за да се вклопат или да бидат сакани било ретко, со одговори „ретко“ од 9,4% и 5,1%, а „секогаш“ само 1,3% и 0,5%, што покажува јасен пад. Слично на тоа, избегнувањето на чувството на изоставеност го пријавиле 6,7% ретко и 1,1% секогаш. Генерално, пиењето од социјални или емоционални причини има тенденција да се случува поретко отколку „секогаш“ .

„Генерално, овие наоди ја нагласуваат важноста од зајакнување на стратегиите за превенција и на ниво на училиште и на ниво на заедница. Тие повикуваат на интегриран пристап што ги вклучува семејствата, едукаторите, креаторите на политики и професионалците за ментално здравје. Идните интервенции треба да дадат приоритет на раното откривање, емоционалната благосостојба и дигиталната писменост, а воедно да се справат и со зависностите поврзани со супстанции и со однесувањето во кохерентна рамка заснована на докази. Податоците обезбедени од ЕСПАД 2024 ќе бидат од витално значење за поддршка на овие напори и насочување на одговорите на јавното здравје во наредните години“, се вели меѓудругото во заклучокот.

Б. НЕСТОРОСКА