Уметницата Елена Чемерска е во очекување на термин кога ќе замине на уметничка резиденција во Њујорк, можност која ја доби со делото „Со овие одломки ги потпрев урнатините свои“ , просторна инсталација, вклучувајќи масло на платно, звук, светлина, боја, метал.
Делото го сочинуваат неколку елементи, со различни материјални, временски и просторни конфигурации; архитектонско-скулптурална конструкција поставена во простор, насликано платно „Значењето им бега на моите зборови“ (310 х 180 см, 2020) и видео „Чекор кој ветува“ (15’39, 2021). За инсталацијата, вели таа, како и во некои други од нејзините поскорешни истражувања, се обидува да си игра со различната фреквентност, материјалност и односот кон време на различни типови слики.
Во разговорот за САКАМДАКАЖАМ.МК, Чемерска говори за делото, за Њујорк, како и за влијанието на нејзиниот татко, еден од најистакнатите македонски уметници, академик Глигор Чемерски (1940-2016).
„Живееме во свет кој е навистина сатуриран со слики, нашето искуство за светот е визуелно и визуализирано веројатно како никогаш досега. Така, во оваа просторна инсталација, спекулирам некоја композиција сочинета најпрвин од еден простор кој се дава да се насели – просторот на дворот на Месната заедница Тафталиџе. Овој простор го замислувам како театарски проскениум со своја тежина кој ги одредува на едно ниво координатите на контекстот со кој ова дело се занимава – оној на денешната материјална и духовна состојба на модернистичкото уметничко и архитектонско наследство кај нас. Перспективите кои се отвараат кога овие различни елементи со различни материјалности и третмани на времето ќе се постават во некаква композиција, создаваат одредени слики кои се остваруваат во телата на гледачите кои го искусуваат делото“, вели Чемерска.
Соработници за уметничкото дело на Чемерска ѝ се архитектот Владо Данаилов, актерката Ивана Павлаковиќ, снимателот Александар Мижимаков, а звукот е на Еми Емилова. (Фото: Е. Чемерска)
Важна улога во создавањето на тие слики имаат и просторот (и сѐ што претставува живот кој го населува), светлината и звуците кои тука постојат, заедно со оние кои се создадени за таа инсталација. Вели дека ѝ било важно таа композиција да остане отворена како процес, да не е декларативна, туку да укажува само на можноста за една таква компилација, која нуди преплетување на перспективи.
„Да еден цврст простор кој е резервиран за знаењето се отвори кон процесите кои ги подразбира мислењето. Истиот овој пристап е применет и кога станува збор за сликата ‘Значењето им бега на моите зборови’. Сликата воспоставува внимателно избран референтен систем кој укажува на создадени дела од историјата на сликарството во одредена временска и географска рамка. Секако, кога реферираме на одредени дела, ние всушност реферираме и на контектите во кои тие се создадени, на нивното влијание на светот надвор од нив, а и на нивните сопствени референтни системи. Но, понатаму од референците и начинот на кој што преку нив сликата се обидува да го третира времето- времето кое го имплицира, кое го претставува, кое го отелотворува или она вистинското време кое минува; поставувајќи ја сликата како еден елемент од оваа инсталација, се обидувам да пристапам кон можноста за нејзина современа анализа. Анализа која повторно ќе постави некои прашања врзани со нашето разбирање за тоа што всушност претставува сликата – помеѓу нејзиното влечење кон радикална автономија, репрезентација, и нејзината физичкост – која истовремено ја прави дел од хетерономни мрежи на истории, начини на производство и комодификација“, вели Чемерска за инспирацијата за делото.
Ивана Павлаковиќ во улога на Модерноста во видеото „Чекор кој ветува“
*Кога заминувате за Њујорк и што ќе се случува таму?
– Сѐ уште е рано да кажам, во очекување сум на понатамошна комуникација со организацијата на резиденцијата. Резиденцијата има своја структура, таа постои веќе подолго време и некои работи се поставени на одреден начин. Подразбира одредена програма, и откако добијам подетални информации од организацијата кои овозможуваат да го разберам контекстот во поголема длабочина, ќе можам да ги измерам своите интереси и перспективи и да го осмислам својот пристап. Во секој случај, навистина сум возбудена и се радувам на периодот што следува, можноста за оваа средба и можноста и од тоа да произлезе нешто ново.
* Зборувате за модернистички урнатини. Каков ви е односот кон споменичните дела на вашиот татко, кои се меѓу најзначајните дела од 20. век кај нас? Нив ги јаде времето, 30 години транзиција, ги оштети и негрижа и заборав.
– Мислам дека мојот став за пристапот кон толкување на модернистичкото наследство, но и воопшто пристапот кон неговото системско негување и заштита, доста опширно го елаборирам во повеќегодишниот уметничко-истражувачки проект кој ме радува што после неколку години продолжува да расте во обем и полека станува препознаен, односно им зборува и на луѓе надвор од границите на нашата земја. Зборувам за проектот „Fatherland: Monument to Freedom“ или „Татковина: Споменик на слобода“, кој е мултидисциплинарен проект чиј карактер станува сѐ повеќе колективен, и кој го започнав за време на моите магистерски студии во Холандија.
Главната цел на целата таа работа е ревитализација на Споменикот на слободата во Кочани. Според мене, темата на толкување од денешна перспектива и позиционирањето во систем на модернистичкото уметничко и архитектонско наследство кое е врзано со антифашистичката борба е исклучително комплексна работа која бара вмрежување на различни дисциплини и перспективи во пристапот, ако сакаме навистина посветено со тоа да се занимаваме. Истовремено, убедена сум дека секој од објектите кои го сочинуваат ова робусно наследство е приказна за себе и така мора да биде разгледувано и кон него да се пристапува, и тоа по повеќе основи. Тука мислам на контекстот од кој е произлезено делото во прашање, потоа контекстот во кој продолжува да постои, контекстот и содржината кои ги зема во предвид во сопственото преобмислување, транспозиција и синтеза, контекстот во кој се чита и преобмислува делото; интересите кои стојат зад оние перспективи кои добиваат простор да бидат видливо искажани, кои перспективи се поттиснуваат- токму бидејќи делата во јавен простор имаат моќ да комуницираат вредности.
А секако, подеднакво важно, мислам и на океанот на можности на уметничката и изразната форма, за формалните квалитети, валери и избори кои ја карактеризираат, на начинот на кој што пренесува или соопштува значење, каде е лоцирано тоа значење- но и како тоа го прави и за кого. Да сумирам, темата е огромна и претставува сериозен и навистина возбудлив предизвик, што јас мислам дека е феноменално. Иако не би сакала да патронизирам, сепак морам да кажам дека сметам оти оваа држава системски покажува малку интерес и разбирање за сите овие нивоа на толкување кои мораат да се земат предвид во било кој посериозен обид да се придонесе кон создавањето на некаков систем од клучно значење ако сакаме да градиме некакво здраво општество кое се основа на знаење.
„Навистина сум возбудена и се радувам на периодот што следува, можноста за оваа средба и можноста и од тоа да произлезе нешто ново“, вели Чемерска. (Фото: Приватна архива)
*Какво е влијанието на Глигор Чемерски врз вашата уметност?
– Пред да пристапам кон одговорот на ова прашање, морам да признаам дека сум навистина претпазлива (и тоа како минува времето сѐ повеќе) од можното фетишизирање во кое лесно може да се западне кога набљудуваме една таква блиска семејна врска и тоа го проектираме на професионален план. Во таа смисла, имам тенденција да се оградам од сентименти таму каде што од нив нема потреба, и особено кога сметам дека тие земаат непотребна форма и фрлаат некаква специфично дисторзирана перспектива кон професионалната работа. Сепак, бидејќи до уметничкото творештво на Глигор Чемерски имав неограничен пристап од кога знам за себе, а истовремено и пристап и право на работниот простор, сета литература и сѐ она што претставувало негова референца од секаква природа, и конечно, личниот однос – неодминливо е дека целата таа ситуација претставува во некоја мера дел од основата на моето свесно формирање. Некаква основа постои кај секого, на која животните околности влијаат и се преплетуваат. Така и ги градиме нашите субјективитети, светогледи, пристапи и толкувања.
Според мене, Глигор Чемерски поседуваше некои димензии кои јас ги сметам за навистина важни кога некој решава да се занимава со уметност: беше исклучително чуствителен и интелигентен, и тоа го вложи безпоштедно и го искористи максимално во начинот на кој што создаваше уметност. Во уметноста некои граници се многу попорозни отколку во некои други, „порески” системи кои ги создаваме. Ова сознание ми е многу важно, и понекогаш се преслушуваме во мојата глава. Сакам да верувам, и самата се обидувам да негувам некои вредности кои сум ги препознала во неговата уметност – широкост, отвореност, жестина, сериозност во работата, смисла за хумор и одбивност кон било каков вид на дилентантизам и злоупотреба на сопствената позиција и професија.
Б. НЕСТОРОСКА
