Македонските експерти случајно преку медиумите во Албанија, во 2013 забележаа дека таму се украдените икони од земјава, кажа денеска историчарот на уметност д-р Сашо Цветковски од МАНУ на прес-конференцијата со министерката за култура Бисера Костадиновска-Стојчевска.

Со Договорот за соработка меѓу Албанија и Македонија за враќање на незаконски изнесените икони во земјата на потекло, што беше потпишан вчера во Владата, се враќаат 20 икони кои пред десетина години беа нелегално изнесени од земјата, а постапката ќе се финализира по ратификација на Договорот во двете држави. Се отвора процесот за враќање и на други икони од Албанија што беа идентификувани неодамна.

„Во еден период од 2008 до 2013 година имаше силен бран на насилно влегување во црквите, особено во Западна и Југозападна Македонија, каде што се однесоа стотици икони. Ние насетувавме, но не бевме сигурни дека патот ќе нѐ води кон Албанија. Во 2013 откако ги добивме првите информаци, тие беа сосема случајно на медиумите од национална телевизија на Албанија, каде што тогашниот премиер Еди Рама направи увид да се види кои се материјалите кои се запленети. Веќе следниот ден се организираше целата постапка, за во декември 2013 , мала екипа на професионалци, меѓу кои јас, колеги од МВР, отидовме во Тирана во Галерија на современа уметност, каде што беа депонирани, и нашиот прв впечаток беше фрапантен. Таму имаше илјадници предмети украдени од различни места од различни предели на Албанија, Грција, Македонија“, рече  Цветковски.

Сега, според Цветковски, треба еден сериозен пристап бидејќи дел од нив се оштетени, а на дел од нив се вршени интервенции на бришење на словенски сигнатури и натписи. (Фото: Министерство за култура)

Цветковски додаде дека колегите во Албанија кои го почнале процесот биле фрапирани од тоа како да го почнат процесот, затоа што немале евиденција за иконите и за целиот инвертар.

„Предноста наша беше што помеѓу крајот на 1950-те и 1970-те години, тука во Македонија е ализиран проектот ‘Евиденција и регистрација на недвижно културно наследство’, конкретно за икони, и благодарение на таа евиденција, ги дознавме најосновните потребни податоци. Тогаш идентификувавме 24 илјади икони. Од тогаш навака откако се објавија во 1982 , ние имаме подготвено уште два тома, веќе 26 илјади икони се тука, а бројката оди накај 30.000. Постојано сме активни во овие истражувања“, додаде Цветковски.

Сега, според него, треба еден сериозен пристап бидејќи дел од нив се оштетени, а на дел од нив се вршени интервенции на бришење на словенски сигнатури и натписи.

Тој рече дека едниот процес е завршен, но вториот процес околу уште еден контингент икони кои ги идентификуваа сега скоро во Албанија допрва ќе се отвори. Но, имајќи ги искуствата од сегашниот процес, Цветковски верува дека тој нема да трае десет години и ќе биде пократок.

Министерката рече дека сега Министерството за култура и стручните установи за заштита на културното наследство се подготвени за поголема соработка со МПЦ.

„Со оглед на тоа што голем дел од секралните објекти се во непристапни и недоволно населени простори, со самото тоа тие се во ризик. Остануваме отворени за соработка и во делот на користење на депоата во нашите национални установи за времено депонирање на вредното културно наследство со кое располага Македонската православна црква“, додаде Костадиновска-Стојчевска.

Б. НЕСТОРОСКА