Кумановецот Милан Терзиовски е првиот индустриски дизајнер кој работел во порцеланската индустрија на подрачјето на поранешна Југославија. До овој значен податок дошле авторите на проектот за изложбата „Порцелановите луѓе“, каде беше изложен дизајнот на производите на велешка „Порцеланка“.
„Загрепската фабрика за порцелан има издадено монографија, каде пишува дека нивните дизајнери во раните 60-ти години се првите индустриски дизајнери во Југославија. Истражувањето на документите од ‘Порцеланка‘ покажа дека Миле Терзиовски од Куманово, кој во фирмата бил вработен од крајот на 1955, е првиот индустриски дизајнер не само во Македонија, туку и во Југославија. Изложбата на неговите дела тогашната критика ја нарекла ‘Баухаусовска‘, според форматот на изработка на предметите“, кажа Јасминка Намичева, една од авторите на изложбата.
Терзиовски (28.04.1930 – 11 јуни 2019) во 1955 година завршил Виша педагошка школа, отсек сликарство, во Нови Сад и бил член на Друштвото на ликовни уметници на Македонија. На крајот на 1955 се вработил во ‘Југопорцелан Велес‘, каде останал до пензионирањето. Првите години изработувал стилизирани порцелански диви животни и украсни порцелански фигури, кои наишле на одѕив кај потрошувачите. Терзиовски како уметник бил скулптор и создал неколку дела во импровизираното ателје во фабриката.
Набргу потоа, во фабриката било формирано дизајнерско одделение. Низ него минале повеќемина дизајнери, како Тодор Јорданов, Сузана Зафировска и Војко Јаневски, доајени на индустриски дизајн во Македонија. Во студиото работеле Сута Даева-Тодоровска, Гавро Петрушев, Благородна Николова. Дел од нив се сеќаваат како работеле во период кога индустрискиот дизајн тешко наоѓал пат во производството.
„Работев на дизајн на предметите и пресликачи, слики за истите. Имаше директори кои беа поголеми уметници од мене. Тие секогаш имаа забелешки. Душата ми ја вадеа за најубавото, кое потоа имаше одѕив во јавноста, а за помалку вредното велеа ‘е ова ќе го работиме‘“, се сеќава Сузана Георгиева-Зафирова, дизајнерка во „Порцеланка“ и академска сликарка, која образованието го завршила во Словенија и потоа била работно ангажирана во фабриката.
„Работев на украсен дизајн на предмети за домаќинство. Работевме скици, седевме на грнчарско колце и сами ги обликуваме, па моделари ги множеа во калапи, по што се влегуваше во производство. Нашиот порцелан беше многу баран“, раскажа Тодор Јованов, дизајнер, кој 32 години минал работно во „Порцеланка“, од 1971 до 2003.
Низ дизајнерското одделение минале повеќемина дизајнери, како Тодор Јорданов, Сузана Зафировска и Војко Јаневски, доајени на индустриски дизајн во Македонија. (Фото: СДК.МК)
Трнлив бил патот на дизајнерите до нивниот успех. Во годините на социјализмот работеле, ама како да не постоеле, не биле признати.
„При работата констатиравме отсуство на потпис на авторите на предметите, што не е документарна празнина, туку симптом на една поширока културна состојба на невидливост која ги следела авторите низ социјалистичката епоха, особено во раните 50-ти и 60-ти години. Се славела колективната продукција, се потиснувала личната. На признанијата не може да се прочита име на автор, туку име на колективот“, кажа Јасмина Намичева, авторка на проектот „Порцеланови луѓе“.
Во истражувањето откриле непознати податоци и факти за индустрискиот дизајн на порцеланот во Македонија. Фабриката била наградувана на престижниот Загрепски велесаем. Таму во 1960-тите Тито ги видел сервисите за ручање со кобалт и злато и си порачал за кујната во неговото омилено летувалиште Бриони.
„Одличен пример за изработка по терк на западните земји е евергрин сетот за кафе и чај со барокна форма, кој се произведуваше од раните 1960-ти до почетокот на 1990-тите, со апликации на Ромео и Јулија и различни барокни сцени. На овие сервиси има златни елементи од 18-каратно злато, носено од Мајданпек во Србија. Чинело многу, ама се продавало и се барало. Ваков сличен сервис има Венецијанската серија, велешкиот е негова копија“, објасни Намичева.
П. ПЕЧКОВ
